Fortyfikacje jakich dotychczas żadne miasto nie posiadało
W założeniach Jana Zamoyskiego Zamość miał pełnić kilka funkcji: rezydencji rodu, centrum handlowego, akademicką ale przede wszystkim miało pełnić rolę twierdzy. Teren wydzielony na miasto otoczony został fortyfikacjami – bastionowymi systemami jakich w ówczesnym czasie nie posiadało żadne z polskich miast. Na zlecenie magnata Zamoyskiego zaplanował je Bernardo Morando.
Jan Zamoyski i Bernardo Morando nie dożyli uwieńczenia swoich pomysłów. Budowę fortyfikacji dokończył Tomasz Zamoyski II Ordynat, syn Jana.
Nieregularny pięciobok
Plan miasta przypominał nieregularny pięciobok dostosowany do terenu. Wybudowano 7 bastionów połączonych ze sobą kurtynami, czyli linią wałów. Pierwotnie były one 
usypane z ziemi, a z biegiem rozbudowy zostały wymurowane. Liczyły prawie 2400 metrów, a mur był wysoki na 9 metrów. Od południa, czyli z kierunku gdzie umiejscowiony został pałac, miasto chronione było wodami rzek Łabuńki i Topornicy. Do miasta prowadziły trzy bramy. Fortyfikacja przeszła chrzest bojowy w czasie powstania Bohdana Chmielnickiego.
Po splądrowaniu Lwowa Chmielnicki udał się w kierunku Zamościa. Miasto było oblegane kilkanaście dni ponieważ siła ognia jaką razili obrońcy twierdzy uniemożliwiała zdobycie szturmem. Po kilkunastodniowym odcięciu od świata w murach zaczął panować głód i choroby. Dowództwo obrony postanowiło pertraktować odstąpienie Chmielnickiego od oblężenia. Ataman przystał na ugodę żądając 20 tysięcy polskich złotych. W zamian oddano 20 polskich szlachcianek wziętych w jasyr. Wojsko chmielnickiego udało się w głąb Rzeczpospolitej odstępując od murów 23 listopada. Twierdza przetrwała również “potop szwedzki” dając opór samemu królowi Karolowi Gustawowi. Dzięki nieugiętej postawie Jana III Ordynata Sobiepana Zamość okrył się sławą i okazał się jedną z najbardziej skutecznych dzieł inżynierii wojskowej w Polsce.
W czasie austryjackiego panowania w Zamościu twierdzę przekształcono w więzienie. W 1918 roku została zamieniona w rotę aresztancką. Stanowiła ona karę zastępczą dla zsyłanych na Sybir. Osadzeni przetrzymywani byli w ciemnych kazamatach i zmuszani do ciężkich robót przy renowacji umocnień.
Technika wypiera zestarzałe fortyfikacje
Zamość jako twierdza straciła na znaczeniu wraz z upadkiem powstania listopadowego. Zlikwidowana została rozkazem cara Aleksandra II 21 listopada 1986 roku.
Muzeum fortyfikacji i broni
Obecnie fortyfikacje poddane zostały renowacji przy zachowaniu ich historycznego wyglądu i przebiegu. Wiele obiektów zostało wyremontowanych, a fragmenty twierdzy zostały całkowicie lub częściowo zrekonstruowane. Prace objęły między innymi: utworzenie wału ziemnego, wyremontowano kazamaty w bastionach II i IV, zbudowano most przed bramą szczebrzeską, wokół obiektów fortyfikacyjnych powstały trasy i ścieżki turystyczne dla pieszych i rowerzystów. W rejonie bastionu III utworzono Muzeum Fortyfikacji i Broni, gdzie zgromadzono broń i wyposażenia żołnierzy obrazujące rozwój sztuki wojennej od XVI w. do połowy XX w.
&nb
